Belvedère-nota 'Staphorst, een eigen wereld'

Het landschap van Staphorst is een begrip. Het is een voor Nederland uniek landschap, rijk aan specifieke, gebiedsgebonden cultuurhistorische waarden. Het is een karakteristiek landschap, met een sterk onderscheidende ruimtelijke identiteit. Het landschap van Staphorst maakt in een oogopslag een belangrijk deel van haar bijzondere geschiedenis, welke zo sterk verweven is met een misschien wel even bijzondere sociaal-culturele structuur (familiezin, ‘noabersplicht', religie), zichtbaar. De cultuurhistorische waarden van het landschap van Staphorst betreffen niet alleen de bouwkundige elementen, zoals de talloze monumentale boerderijen met hun minstens zo bijzondere bijgebouwen, maar vooral ook de landschappelijke structuren. De verkavelingsstructuur, de erfstructuur en de boerderijarchitectuur zijn in belangrijke mate bepalend voor de eigen ruimtelijke identiteit van het landschap van Staphorst.

Maar Staphorst is naast een cultuurhistorisch rijk landschap óók een dynamisch landschap. Wie de kaart van begin twintigste eeuw vergelijkt met het kaartbeeld eind twintigste eeuw ziet dat ook in Staphorst de ontwikkelingen zijn doorgegaan. Het dorp Staphorst is aanzienlijk in omvang toegenomen en heeft zich ook buiten het lint uitgebreid. De kavels zijn aanmerkelijk verbreed, de elzensingels in aantal en omvang gereduceerd. Wie door het gebied gaat ziet dat ook op een lager schaalniveau de veranderingen zijn ingezet. De laatste jaren zijn veel van de karakteristieke bijgebouwen gesloopt. Ook is zichtbaar hoe boerderijen hun agrarische functie hebben verloren. Zij hebben plaatsgemaakt voor wonen, autobedrijven, horeca of fitness. Tot slot nemen de details in het landschap af. Het kenmerkende streekeigen kleurgebruik en de karakteristieke erfinrichting bepalen steeds minder het beeld in het lint.

In de toekomst zullen de veranderingen onverminderd doorgang vinden. Er zal ruimte nodig zijn voor woningbouw en bedrijvigheid, meer boerderijen zullen hun agrarische functie verliezen en om hergebruik vragen. Daarnaast zal ook in de toekomst de vraag naar nieuwe woningen, voor de opvang van de eigen groei, blijven bestaan. Vanwege de unieke cultuurhistorische betekenis van het gebied is Staphorst aangewezen als Belvedère-gebied. In de nota Belvedère (Min. van OCW, LNV, VROM en VW; 1999) is het rijksbeleid neergelegd over de relatie tussen cultuurhistorie en ruimtelijke inrichting. Centrale doelstelling van de nota is dat de cultuurhistorische identiteit sterker richtinggevend wordt voor de inrichting van de ruimte in ons land. In het kader van de Nota Belvedère zijn de cultuurhistorisch meest waardevolle gebieden en steden in Nederland op kaart gezet. Staphorst is één van deze gebieden.

Deze aanduiding betekent niet dat het gebied “onder een glazen stolp” moet worden geplaatst. Geenszins, Staphorst is een levend landschap waar de ontwikkelingen door moeten kunnen gaan. Waar het om gaat is dat, gezien de bijzondere waarden van het gebied, zorgvuldig met de ontwikkelingen wordt omgegaan. “Noblesse oblige, Adel verplicht”. De aanduiding tot Belvedère gebied legt bovenal de morele verplichting op dat men zich bij de ontwikkelingen zoals die in het gebied spelen extra rekenschap geeft van de bijzondere waarden die dit gebied vertegenwoordigt. Het gaat bij Belvedère dan ook nadrukkelijk niet om ‘behoud', maar om ‘behoud door ontwikkeling'. Het vizier moet niet alleen zijn gericht op het verleden, maar vooral ook op de toekomst. Hoe kunnen wij zorgen dat de waarden van het verleden voor de toekomst behouden blijven en daarin een nieuwe betekenis kunnen krijgen, zonder het gebied ‘op slot' te willen doen?